TANIEC ZBÓJNICKI
Zbójnicki był prawdopodobnie tańcem pasterskim. Według niektórych badaczy pochodzenie tego tańca jest zapewne wołosko – ruskie. Wskazuje na to rozpowszechnienie tego tańca w czasach najsilniejszych migracji wołoskich na tereny słowackie i polskie oraz pokrewieństwo ze współczesnymi odmianami tańców ukraińskich […][1]. Cały taniec składa się z sześciu do dziesięciu figur, z których pierwsza ozwodny stanowi wstęp, a ostatnia (krzesany i zielona) zakończenie. Taniec zbójnicki wykonywany jest wyłącznie przez mężczyzn (od 4 – 12 osób), którzy trzymając ciupagi w ręku wykonują poszczególne motywy taneczne poprzedzane przyśpiewkami. Prowadzącym taniec jest starszy zbójnik (harnaś) który podaje komendy do zbyrku, rzucania i podnoszenia ciupag oraz do wyskoku. Od niego zależy długość trwania motywów tanecznych, ilość przysiadów, kolejność figur. Podstawowym rysunkiem tanecznym jest koło otwarte, w którym wszyscy wykonują te same ruchy. Na wezwanie harnasia, tancerze wychodzą, ustawiają się przed muzyką i śpiewają przyśpiewkę, rozpoczętą przez jednego dobrze śpiewającego tancerza. W czasie śpiewu przestępują z nogi na nogę, potrząsając od czasu do czasu ciupagami. Następnie krokiem ozwodnym formują koło.
Marsz
Marsz po obwodzie koła należy do tych motywów, które się powtarzają. Tancerze idą jeden za drugim dosyć dużymi (długimi) krokami. Każdy z nich trzyma ciupagą w dłoni. W niektórych wariantach tańca zbójnickiego, marsz zastępowany był biegiem, niezbyt dużymi krokami, z palców na całą stopę. Podczas marszu wykonywane są różne figury np. rzucanie ciupag na podłogę lub ich zabranie oraz przysiady.
Zbyrk
Zbyrk, polega na uderzeniu ostrzami ciupagi o ciupagę podczas obrotu w parach. Nazwa tego motywu pochodzi od komendy podawanej przez jednego z tancerzy (harnasia) Hej! – zbyrk ! Zbyrk powinien być wykonywany przez wszystkie pary równocześnie.
Przysiady bez ciupag
Przysiady w tańcu zbójnickim są dosyć głębokie, wykonywane na palcach obu nóg w rytm muzyki. Kolana są zwarte, plecy wyprostowane, głowa podniesiona a ręce skrzyżowane na piersiach. Tancerze zwróceni są twarzami do środka koła. Wyprost jest niezupełny, na jedną nogę ugiętą w kolanie, druga uniesiona do przodu. Zarówno przysiad jak i wyprost następują z niskiego podskoku lub półpodskoku. Na „raz” następuje przysiad, na „dwa” tancerz wykonuje wyprost na prawej nodze, unosząc lewą i odwrotnie na „raz” przysiad, na „dwa” wyprost na lewej nodze, unosząc prawą.
Przysiady z klaskaniem w dłonie
Przysiady, podczas których tancerze klaszczą w dłonie przed sobą oraz za plecami (z tyłu). Na „raz” z niskiego podskoku przysiad, tancerz klaszcze w dłonie przed sobą (na wysokości barków) z wyprostowanymi rękami. Na „dwa” z niskiego podskoku tancerz wykonuje wyprost na prawą nogę, klaszcząc dłońmi za plecami.
Przysiady na boki
Na „raz” przysiady podobne jak w zbójnickim bez ciupag, na „dwa” wyprost z wyrzuceniem obu nóg w prawo, powtórka przysiadu i wyprost z wyrzuceniem obu nóg w lewo.
Przysiady na cztery strony
Na „raz” tancerze zwróceni twarzami do środka koła wykonują przysiad, na „dwa” wyprost z wyrzuceniem nóg w prawo. Następnie przysiad i wyprost nogi z jednoczesnym ćwierć obrotem w lewo. Powtórka aż do wykonania pełnego obrotu. Motyw obrotu tańczony jest również w prawą stronę.
Przysiady z wyklaskiwaniem po piętach
Na „raz” przysiady na obie nogi, na „dwa” wyprost na prawej nodze z jednoczesnym uderzeniem prawej dłoni za sobą o wewnętrzną kostkę lewej nogi. Powtórka przysiadu na obie nogi, wyprost na lewej nodze z jednoczesnym uderzeniem lewej dłoni za sobą o wewnętrzną kostkę prawej nogi.
Przysiady z krzesaniem
Na „raz” i na „dwa” przysiad, wyprost, następnie półpodskokiem tancerze stają na obu nogach w małym rozkroku, lewa noga za prawą (jak przy krzesaniu po dwa) i odwrotnie na drugą nogę.
Hajduk
Tancerze wykonują przysiad, podparcie tylko na prawej nodze, natomiast lewa zostaje wyrzucona do przodu, oparta lekko piętą o ziemię. Bez podnoszenia się z przysiadu przeskakują na lewą nogę i wyrzucają do przodu prawą. Ostatni przysiad wykonują na obie nogi.
Wyskok
Na zakończenie przysiadów tancerze wykonują jednorazowy wyskok z podciągnięciem obu pięt do pośladków.
Przysiady z przekładaniem ciupagi pod nogą
Widowiskowymi motywami w tańcu zbójnickim są przysiady z ciupagami. Na „raz” tancerze wykonują przysiady w prawej ręce trzymają ciupagi, lewa ułożona na biodrach. Na „dwa” wykonują wyprost lewą nogą, ciupagę przekładają pod wzniesioną prawą nogą, z prawej ręki do lewej. Powtarzają ten sam motyw tylko wykonują wyprost na prawą nogę, przekładają ciupagę pod wzniesioną lewą nogą, z lewej ręki do prawej.
Przysiady z chwytem ciupagami
W ostatnim takcie marszu tancerze robią zwrot w tył i zwróceni twarzami do kolegów zahaczają parami wyciągnięte do siebie poziomo ciupagi. Wykonują przysiady.
Przysiady ze zbijaniem ciupagami
Tancerze zwróceni są do siebie twarzami wykonują przysiady, ciupagi trzymają w prawych rękach. Przy każdym wyproście uderzają ciupagą o ciupagę.
Krzesany i „zielona”
Figury krzesany i „zielona” wykonywane są na zakończenie tańca zbójnickiego. Tancerze krzesają w miejscu, najczęściej „po dwa”. Po podaniu komendy przez harnasia, muzyka zaczyna grać „zieloną” (marsza Chałubińskiego), tancerze chwytają się parami pod łokcie i zwyrtają się w prawą i lewą stronę.
dr Dorota Majerczyk
