s
Unia Europejska
Górale Spiscy

Górale Spiscy

Tańce Górali Spiskich

SPISZ – kraina< region, a szczególnie jego północna część zasiedlana była przez wieki przede wszystkim przez Polaków, a w późniejszych czasach także przez Niemców, Słowaków, Żydów, Cyganów i koczowniczych pasterzy Wołochów, na przestrzeni wieków pozostawała w granicach politycznych Węgrów, a w latach 1867 do 1918 pod panowaniem monarchii Austro-Węgierskiej. Po jej upadku Spisz i Orawa stały się przedmiotem sporu w latach 1918-1920 o granice pomiędzy Czechosłowacją a Polską i po wielu negocjacjach w granicach Polski pozostawiono 14 wsi spiskich. Pozostałą część regionu przyznano Czechosłowacji – obecnie Słowacji. Stąd w kulturze ludowej polskiego Spisza, m.in. w tańcach, jest wiele wpływów węgierskich, słowackich, niemieckich i naleciałości wołoskich.

 

POLKA - według informatorów z którymi spotkałam się na Spiszu to najpopularniejszy taniec, który tańczyło się i tańczy drobnymi krokami, wirowymi obrotami częściej w prawo ale też i w lewo, młodzi bardziej skocznie i szybko, starsi wolniej krokami wykonywanymi na boki bardziej płasko na całych stopach. Polkę tańczyło się na wszystkich weselach, różnego rodzaju potańcówkach i towarzyskich spotkaniach. Jej metrum 2/4, o rytmice 1 ćwierćnuta + 2 ósemki, dyktuje określony ruch, czyli trzy kroki; 1 dłuższy w czasie i dwa mniejsze szybsze. Piszę o tym dlatego, ponieważ przyjęło się w regionie zamienianie kroku polki na krok kulawy nazywany też podpieranym i często zupełnie niewłaściwie obyrtanym, który to krok ma inną rytmikę wykonawczą przy takim samym metrum jak polka, ale w jednym takcie ma 2 ćwierćnuty. Krok obyrtany to: na „raz” mały krok np. prawą nogą w przód w obrocie z ugięciem kolana, na „dwa” podparcie się na lewej nodze też ugiętej w kolanie, z krótkim przeniesieniem na nią ciężaru ciała i wyprostowaniem kolan. W tempie szybkim obyrtany tańczony jest dwa razy szybciej w rozliczeniu ósemkowym „raz-i, dwa-i”.- na każde liczenie (raz-dwa) stawiany jest krok jedną nogą, a na każe „i” podparcie drugą nogą. Krok ten przynależny jest przede wszystkim różnym odmianom tańca o nazwie; Obyrtka. Obytany, tańczony przez inne grupy górali. Do szczegółowego omówienia kroku kulawego, wrócę przy opisie tańca Staro baba. A oto podobieństwa i różnice wykonawcze polki.

W Łapszach Niżnych w ujęciu-a) polkę tańczą parami w obrotach drobnymi krokami stawiając stopy do boku (w prawo, w lewo) lub rozdzielnie w kółku dziewcząt i kółku chłopców krokiem niestety – kulawym. W Dursztynie w ujęciu-a) w parze; dziewczęta tańczą skocznie, a chłopcy gładko na całych stopach z nieznacznym naskokiem na „raz” w każdym nieparzystym takcie i często przytupują. Czasem tańczą też niestety, krokiem kulawym. We Frydmanie w ujęciu- a), pary tańczą dość spokojnie, często przytupują na początku lub na końcu frazy muzycznej, część tańca wykonują krokiem polki a część niestety kulawym w rytmie ósemkowym. W Niedzicy w ujęciu-a) polkę tańczą drobnymi krokami, skocznie z przytupami co 4 takty, przeważnie obrotami w prawo. Przy zmianie obrotów na lewe tancerz na końcu frazy muzycznej tupie 1 raz z wytrzymaniem ruchu na „dwa”. Podczas przyśpiewki w ujęciu- i) w ustawieniu dziewczyna tyłem, chłopiec przodem do kier. tańca, tańczą krokiem gładkiej polki bez obrotów. W Nowej Białej -jak mówili inf. - zawsze były grane polki na weselach i potańcówkach, a starsi tańczyli krokami bar- dziej wykonywanymi do boku, w wolniejszych obrotach, w ujęciu-a) lub w ujęciu-i). Przytupywali przeważnie na końcu frazy muzycznej, ale w zasadzie wg inf. chłopak tupał tak jak czuł muzykę, a tę polkę nazywali góralską. Dziewczęta do melodii polki tańczą też same w kółku niestety krokiem kulawym w rytmie ósemkowym. W Jurgowie i Rzepiskach w latach 50-60 XX w. na weselach tańczyli tzw. wartkom polke, w której tancerze w parze ustawieni obok siebie z wysuniętymi w przód rękami wewnętrznymi złączonymi dłońmi, bez obrotów posuwali się do przodu bardzo szybko, drobnymi krokami polki. Czasem prowadzący wyprowadzał pary poza izbę do kuchni, na podwórko i na zawołanie Ła-dziuń-dziuń, zmieniali kierunek tańca, a gdy było więcej miejsca i muzyka zmieniła melodię, tancerze zamieniali krok polki na cwał w ustawieniu przodem do siebie. Tańczą też tradycyjną polkę drobnymi skocznymi krokami na półpalcach obrotami w prawo lub w lewo, w ujęciu- a) i polkę w ujęciu-d), w której tancerka krokiem zwykłej polki tańczy do tyłu po obwodzie koła w II kierunku, a tancerz krokiem skrzyżnej polki tańczy do przodu. Gdy zmieniają kierunek tańca na I, tancerz przesuwa się do tyłu, tancerka do przodu nie zmieniając kroku. Tańczą również polkę w parze niestety krokiem kulawym do powtarzającej się w innych miejscowościach tej samej przyśpiewki: Nie bedem jo kasy jadłaW Kacwinie także polka była i jest popularnym tańcem wykonywanym drobnymi krokami na całych stopach z nieco uniesioną piętą, na ugiętych kolanach, miękko i zawsze dawniej poprzedzana była przyśpiewką. W Krempachach inf. Powiedziała: „...u nas polkę tańczyli bardzo różnie, każdy do tej samej melodii tańczył inaczej, niby polka ta sama, ale inaczej tańczyli, inaczej się trzymali, robili jakieś ozdobniki, różne przytupy i akcenty...” Ogólnie tańczono gładko, drobnymi krokami, obrotami w prawo i w lewo i przed tańcem musieli zaśpiewać przyśpiewkę.

WALC - To także wg informatorów drugi jak polka popularny taniec na Spiszu, w metrum 3/4, w tempie umiarkowanym, któremu często towarzyszyła pieśń, piosenka wykonywana podczas tańca. W Dursztynie tańczą walca przez dostawianie nogi do nogi z małym wspięciem na półpalce przy śpiewie popularnych piosenek znanych w całym kręgu karpackim. W Niedzicy przy zbiorowym śpiewie i towarzyszącej muzyce, pary tańczą krokiem podstawowym z małym uniesieniem pięt, w miejscu lub w dowolnym kierunku, częściej obrotami w prawo. W Nowej Białej od bardzo dawnych czasów znane są dwa walczyki rozpoczynające się od słów; Pisali chłopcy do Rzymu,i Mulorze, mulorze ładnie budujecie,do których z towarzyszeniem muzyki, najczęściej tańczy się walca wykonywanego drobnymi krokami, przeważnie obrotami w prawo, w ujęciu-a) starsi ludzie lub młodzież w ujęciu-i). Na zabawach i potańcówkach, jeśli było mniej chłopaków, dziewczęta nie raz tańczyły same. W Jurgowie w latach 50 XX w. walc był bardzo popularnym tańcem, wykonywany drobnymi krokami, przede wszystkim obrotami w prawo i jeśli kto umiał to i w lewo. Niepowtarzalnym walczykiem w innych częściach Spisza jest tu walczyk w metrum 3/8, do śpiewki rozpoczynającej się od słów; Topi sie mi, topi, mój wionecek topi,w którym dziewczęta ustawione w kółku, w ujęciu-h) (koszyczek) za plecami, tańczą drobnego walczyka do boków bez przemie szczania się w przestrzeni. W Rzepiskach walc też był popularnym tańcem na weselach i zabawach bez śpiewu, tańczony drobnymi krokami przy muzyce, obrotami w prawo i w lewo. W Kacwinie tak, jak w wymienionych miejscowościach zawsze tańczyło się walca, przeważnie w miejscu, na półpalcach, w ujęciu-i), bez żadnych figur tylko parami, czasem podczas tańca śpiewali.

POLKA KRZYŻOWA Krzizowo polka Taniec zbiorowy w cztery pary, w metrum 2/4, w tempie umiarkowanym. Najczęściej tańczona do przyśpiewki Potargano chałupa, słonko do nij świyci.. lub do Seł sobie roz kowol, fcioł iść do nieba, śpiewanej przed tańcem bez towarzyszenia muzyki lub z jej towarzyszeniem, albo podczas tańca. Tradycyjny przebieg tańca; pary w ustawieniu otwartym, w ujęciu za wewn. dłonie krokiem płaskiej polki tańczą po obwodzie koła do ustawienia się na rogach kwadratu. Nie zmieniając kroku ani ujęcia rąk mijają się pod tzw. „bramkami”, po czym wracają na swoje miejsca i tańczą polkę w ujęciu zamkniętym, obrotami w prawo i w lewo po obwodzie koła. Od lat 40 XX wieku W Łapszach Niżnych tańczy się Krzizowom do przyśpiewki Potargano chałupa.., którą rozpoczynają obrotami po obwodzie koła, następnie mijają się „po krzyżu” i w otwartym ujęciu krokiem płaskiej polki ustawiają się na środku izby w rzędzie – para za parą. Pod tzw. „most” pary kolejno przechodzą pod nim do przodu i następnie na obwód koła. Jest to figura dołożona przez Jana Plucińskiego, który powiedział...że sam to zrobił dla urozmaicenia tańca.. (informacja od p. Ludmiły Kowalczyk). Figura ta nie ma charakteru polki krzyżowej i choć przyjęła się w Zespole „Spiszacy”, nie powinna być powtarzana przez inne zespoły. Według informatorów polki krzizowej nie tańczono w Jurgowie, Rzepiskach, Krempachach, Dursztynie, Nowej Białej. O tej polce można przeczytać w publikacjach; Wesele Spiskie, s. 124, Laksykon- Taniec w polskiej tradycji, s. 109 (9), a nuty mel. i słowa przyśpiewek w Zbiór pieśni ludowych Zamagurza Spiskiego. O różnicach wykonawczych tego tańca w spiskich wsiach napisane jest w publikacji Tańce Polskiego Spisza.

TANIEC STAREJ BABY Kulawy, Babski, Braucki. W publikacji Wesele Spiskie na str. 119-120, opisany jest jako taniec obrzędowy starościn starostów, drużbów i druhen w panią młodą, tańczony współcześnie czasem jeszcze na weselach. Z jego obrzędowej formy pozostał taniec jednej pary w środku koła utworzonego przez tancerzy, prezentowany przez spiskie zespoły regionalne. W Łapszach Wyżnych i Kacwinie mówią -braucki ,w Nowej Bialej i Krempachach mówią -babski albo tóniec, w Niedzicy -babski. Wszędzie tańczą krokiem podpieranym – w metrum 2/4, zawsze w tempie wolnym, w ujęciu -b) lub -g), w obrocie wokół wspólnej osi w prawo lub w lewo. Na „raz” krok w przód np. prawą nogą, na „dwa” podparcie się lewą nogą z przeniesieniem na nią ciężaru ciała i wyprostowaniem kolan. Kierunek obrotów zmieniają przez wykonanie dwóch lub czterech zwykłych kroków chodu w obrocie. Tańczą w różnym ustawieniu; para w środku koła utworzonego przez kobiety i dziewczęta, kobieta z młodą dziewczyną w środku koła utworzonego z samych kobiet lub z samych dziewcząt albo koło samych dziewcząt bez pary w środku. Tancerki ustawione w kole zawsze łączą ręce w „koszyczek” i w większości przypadków tańczą krokiem podpieranym, w rytmie ósemkowym, co już zmienia charakter tradycyjnego tańca. W południowej części Spisza w Jurgowie i tylko tam i prawdopodobnie niewiele odbiegający od pierwowzoru, taniec starej baby tańczony jest w odmiennej formie, „...z oczepioną młodą panią tańczy drużba weselny. Wyróżnia go, spośród innych, uroczysty strój noszony tylko w tej przygranicznej części Spisza”. Leksykon – Taniec w polskiej tradycji, s. 243-244. W 1 części tańca, para w ujęciu -b), tancerka krokiem podpieranym obraca się pod uniesionymi złączonymi prawymi rękami, przemieszczając się do przodu, a tancerz podąża za nią; na „raz” - krok, na „dwa” dostawienie drugiej nogi. W 2 części zmieniają ujęcie na -g) i tańczą obydwoje w miejscu wokół wspólnej osi, zmieniając kierunek obrotów przez kroki chodu. Tańczą wolno, z wielką gracją i powagą.

CZARDASZ  węgierski taniec ludowy, który stał się tańcem narodowym Węgrów, pod którymi wielowiekowymi wpływami – o czym wspomniałam wyżej – pozostawała cała kraina Spisza, wpływając na kształtowanie się tradycji tanecznej tego regionu. Mieszkańcy polskiego Spisza przez lata ukształtowali swoją taneczną formę czardasza, nieuchronnie z naleciałościami węgierskimi i słowackimi. Autorka Leksykonu-Taniec w polskiej tradycji, na str.42-43 pisze, „...Ciardaś śpiski (3) taniec wielu par o cechach kinetyki i towarzyszącej muzyki wspólnych dla obszaru Spisza po obu stronach granicy”. Jak wspominali informatorzy, w okresie międzywojennym tańczono już czardasza, choć nie był on tak popularny jak polka czy walc. Dopiero w latach 40-50 XX w. częściej tańczono go na potańcówkach i zabawach, szczególnie przez młodzież, a w latach 70 był już bardzo popularny. Czardasz taniec pojedynczych par, nie ma wspólnych figur, tańczony w miejscu, w metrum 4/4 ma dwie części; pierwsza część w tempie wolnym, której często towarzyszy przyśpiewka i druga w tempie szybkim w różnych ujęciach rąk. Cz. 1, para w ustawieniu przodem do siebie, w ujęciu -a) tańczy w tempie wolnym dwa kroki odstawiane i dostawiane w bok w prawo nie przenosząc ciężaru ciała w liczeniu na 4 na nogę dostawianą. Takie same kroki w bok w lewo. Niektórzy tancerze tym krokiem wykonują bardzo powolny obrót pary wokół wspólnej osi. Cz. 2, para zmienia ujęcie rąk w zależności od dowolnie wybranego kroku i w tempie szybkim tańczą: 1/ W uj. -g) na „raz” zeskok na obie nogi + na „dwa” z odbicia naskok na wewnętrzną nogę z równoczesnym wyrzuceniem w tył wolnej nogi ugiętej w kolanie, na „trzy,cztery” tak samo. 2/ „Na raz-dwa” w uj. -d) lub -e) dwa podskoki na tej samej nodze z równoczesnym wymachem nogi przeciwnej w tył i w przód, na „trzy, cztery” tak samo. 3/ W uj. g) na „raz” skok na wewnętrzną nogę z równoczesnym odrzuceniem w tył nogi przeciwnej zgiętej w kolanie, na „dwa” zeskok na obie nogi, na „trzy, cztery” tak samo. 4/ W uj. e) na „raz” skok na wewnętrzną nogę z równoczesnym odrzuceniem w tył nogi zewn., na „dwa” podskok na wewn. nodze z wymachem nogi zewn. w przód, na „trzy” przeskok na zewn. nogę z równoczesnym odrzuceniem w tył nogi wewn., na „cztery” podskok na zewn. nodze z równoczesnym wymachem wewn. nogi w przód. 5/ W uj. c) cała para na „raz i dwa” skok w bok (w lewą str. tancerza) ze skrzyżowaniem na „i” nogi przeciwnej, na „trzy i cztery” taki sam skok w bok w przeciwną stronę. 6) Obydwoje rozpoczynają tą samą nogą, w uj. c) trzy podskoki np. na prawej nodze z równoczesnym wyk. 3 uderzeń lewą nogą; pięta – palce – pięta i na „cztery” przeskok z prawej na lewą nogę. 7) Tancerze w parze ustawieni prawymi bokami do siebie w uj. b) lub g) tańczą tymi samymi nogami; na „raz” mały krok prawymi nogami, na „dwa” mały podskok na tych samych nogach z równoczesnym przystawieniem przeciwnej nogi – tancerz od pięty, a tancerka na półpalce. Na „trzy, cztery” taki sam krok. 8/ W uj. c) para tańczy; z odbicia na „raz” skok na obie nogi na ugięte kolana ze zwrotem stóp w lewo, na „dwa” skok na obie nogi w ułożeniu stóp naprzeciw i wyprostem kolan, na „trzy” skok na dwie nogi ze skierowaniem stóp w prawo i na „cztery” skok taki, jak na „dwa”. 9/ W uj. c) krok w rozliczeniu taki sam jak 8/ z tą różnicą że stopy ustawiane są w bok piętami na zewnątrz. 10/ W uj. e) lub f) mały akcentowany krok wewnętrznymi nogami + podskok na tej samej nodze z równoczesnym uniesieniem w przód nogi zewn. ugiętej w kolanie + akcentowany krok zewn. nogami i podskok na nich z uniesieniem nóg wewnętrznych. Tylko zespół w Łapszach Niżnych tańczy czardasza odmiennie, co opisane jest w publikacji Wesele Spiskie – a tańczą go do przyśpiewki Młody pon w metrum 4/4 część 1 w tempie wolnym, a część 2 szybką zw. fryśki do przyśpiewki Nie pódym jo za staregow metrum 2/4 i ta forma nie powinna być powtarzana przez inne zespoły. Kroki taneczne wykonywane w szybkiej części czardasza w różnych wsiach zostały opisane na podstawie wywiadów z informatorami i zarejestrowanych tańcach na taśmach video podczas Konkursu Tańca Spiskiego w roku 1985 i 1986.

MAZUR  Niedźwiedź w Jurgowie. Zapisany w latach 1952-60 w badaniach własnych Aleksandry Szurmiak-Boguckiej „...Taniec...znany na terenie Spisza po obu stronach płd. granicy Polski. ...Jego przebieg na Zamagurzu Spiskim jest prawie identyczny z formą medvediego tanca, który na Słowacji w okolicach Spiskiej Magury był tańczony w ostatnich dniach karnawału, a także w różnych momentach obrzędu weselnego. () Nazwa Niedźwiedź w przygranicznej wsi Jurgów nawiązuje do obrzędowości poświadczonej w całym kręgu karpackim odnoszącej się do kultu niedźwiedzia i przypisywanymi mu związkami z magią płodnościową”. Leksykon – Taniec w polskiej tradycji, s. 131-132. Nazwa tańca Mazur i tekst przyśpiewki w tonie drwiącym – można domniemywać - że są wynikiem kontaktów emigrujących Mazurów na tereny Małopolski. Spotkanie się różnej obyczajowości i gwary, powodowały wyśmiewanie i było podstawą do tworzenia rozmaitych przyśpiewek”. - J. Krzyżanowski Słownik folkloru polskiego, Warszawa 1965. Trzy teksty przyśpiewek:

1/ Jo Mazur, tyś Mazur, jo Mazur, tyś Mazur, oba my se Mazurowie, jo na wole, ty na krowie, jo Mazur, tyś Mazur. 2/ Ja Mazur, tyś Mazur, ja Mazur, tyś Mazur, ale my tu uwidzymy, ftory, ftorego zmozymy, w mazurze, w mazurze. 3/ Jo juhas, tyś baca, wto lepi nawraca, ale my tu uwidzimy, wtóry pirwi nawrócymy, jo juhas, tyś baca. Mazura tańczono w okresie międzywojennym, co potwierdzają zapisy jego prezentacji na „Święcie Gór” w Zakopanem w 1936 roku przygotowanego przez Jana Plucińskiego. Wykonywany jest przez samych chłopców zwykle w liczbie parzystej, w pozycji horyzontalnej i uważany współcześnie za taniec sprawnościowy, gdyż nie istnieje już świadomość jego magicznego znaczenia. Metrum 4/4, tempo umiarkowane, melodia dwuczęściowa z powtórką, bez ujęcia rąk. W I cz. tańca, chłopcy w rytmie ćwierćnut idą 28 kroków po kole + 2 kroki w miejscu + opadnięcie na ręce do pozycji horyzontalnej. W II cz. z odbicia 3 przeskoki w przód z wytrzymaniem na „cztery” + 3 przeskoki w tył z wytrzymaniem + powtórzenie tych przeskoków. Przy powtórzeniu melodii odbijają się od podłogi i na każde liczenie w takcie klaszczą w dłonie. Elementy te wykonują w różnych kierunkach; w przód i w tył mijając się w ustawieniu w liniach, do środka koła i po jego obwodzie. Mazura podobnie tańczą w Łapszach Niżnych, Jurgowie, Czarnej Górze i w Nowej Białej. W Dursztynie czasem niektórzy chłopcy tańczyli Mazura „na muzykach”, popisują się swoją sprawnością przed dziewczętami. W innych wsiach w tradycji był nieznany, tylko wg informatorów wykonywany przez zespoły regionalne.

KOTECKA  Kotek i myska To raczej zabawa taneczna niż taniec, której towarzyszy muzyka i przyśpiewka zanotowana w Łapszach Niżnych; Jo do lasa nie pódym, drzewa rómbać nie bedym, drzewo by mnie zabiyło, coby dziywce robiło. Metrum 2/4, tempo umiarkowane. Dowolna liczba par ustawiona jest w półkolu lub w dwóch rzędach. Zabawa polega na gonitwie jednej pary w której tancerz łapie tancerkę i tańczy z nią polkę przy śpiewie pozostałych tancerzy. Zabawa opisana jest w publikacji Wesele Spiskie, s. 77. W wywiadach zabawa była potwierdzona w Łapszach Niżnych i Frydmanie, gdzie tancerze – jak na Orawie – śpiewają przyśpiewkę Ta kotecka pstro, troje dzieci mo. i stoją w zamkniętym kole, w ujęciu „koszyczek”, co utrudnia swobodne przebieganie goniących się tancerzy oraz zamiast kroku polki, w tańcu stosują krok podpierany, co zupełnie zmienia charakter zabawy.

 

MIETLORZ - To także zabawa taneczna przy dowolnie wybranej melodii polki. Pary biorące udział w zabawie tańczą w dowolnym miejscu. Pomiędzy nimi z miotłą w rękach uniesioną w górę chodzi jeden tancerz, który w dowolnym momencie rzuca ją pod nogi wybranemu koledze i tańczy z jego partnerką. On musi podnieść miotłę i tańczyć z nią lub szybko złapać inną partnerkę, ponieważ wszyscy uczestnicy w tym czasie muszą zmienić swoje pary. Choć zabawa jest powszechnie znana, w wywiadach potwierdzona została w Łapszach Niżnych, Frydmanie i Niedzicy.

 

KAPELUSIK  Ta żartobliwa zabawa taneczna podana przez Jana Plucińskiego została zapisana podczas własnych badań w latach 1953-60 tylko w Jurgowie przez Aleksandrę Szurniak-Bogucką. Nazwę ma od przyśpiewki; Kto mi zruci kapelusik, hop- dziń- dziń, hop- dziń- dziń, pódzie tóńcyć do Hanusi, hop- dziń- dziń, hop- dziń- dziń. albo U kosuli wstązka bura, dziń- dziń- dziń, dziń- dziń, dziń, a u copki pawie pióra, dziń- dziń- dziń, dziń- dziń- dziń. Po przyśpiewce zaśpiewanej przez solistę, muzyka zaczyna grać melodię, a w zabawie bierze udział trzech tancerzy, z których dwóch z przysiadów wyskakując w górę starają się temu trzeciemu zrzucić kapelusz z głowy. Gdy uda się zrzucić kapelusz, tancerze zamieniają się rolami i zabawa zaczyna się od początku W badaniach terenowych w latach 2008-2009 taniec ten był potwierdzony tylko w Jurgowie, a przeniesiony do zespołu w Łapszach Niżnych, Niedzicy i w Krempachach. W Kacwinie i Nowej Białej powielany, ale w nieco zmienionej formie.

WALANTY  Taniec Walanty został potwierdzony tylko w Jurgowie i w Czarnej Górze w której nazywany jest Siedmicki od słów przyśpiewki, przy której jest tańczony już w opracowanym układzie. Metrum 2/4, tempo dość żywe. Odtworzony tradycyjny przebieg tańca: pary w ujęciu otwartym trzymając się za wewn. ręce idą w I kier. 6 kroków w rytmie ćwierćnut + 1 krok akcentowany + w tył zwrot + 6 kroków w II kierunku + akcentowany 1 krok i zmiana na ujęcie zamknięte okrągłe -b) + 6 kroków podpieranych, obrotami w prawo wokół wspólnej osi + 2 kroki akcentowane do zmiany kierunku, na obroty 6 krokami podpieranymi w lewo + 1 przytup z wytrzymaniem i powrotem do ustawienia początkowego. Powtarzając taniec od początku krok chodu zamieniany jest na krok płaskiej polki w I kierunku, bez obrotów.

OŁASKI  Wałaski W Jugowie wg informatorek powołując się na Walentego Plucińskiego (1915-1984), który m.in. zajmował się tradycyjnymi tańcami, Ołaskiego tańczyło się w 4 pary do melodii z przyśpiewką: Koło dómu, koło dómu, koło tego okiynka, ceko na mnie, ceko na mnie, moja miło fryjerka; cicho Jyndruś, cicho Jyndruś, bo matusia w oborze, jak usłysy, jak usłysy, to mie weźmie ku sobie. Metrum 2/4, tempo umiarkowane. Każda para ustawiona przodem do siebie ujmuje się za obie ręce i tańczą po promieniu koła do środka i z powrotem, najpierw krokami odstawianymi i dostawianymi w rytmie ósemkowym, a w II cz. mel. przewijają się pod złączonymi uniesionymi w górę rękami. W Czarnej Górze od dawna tańczy się Ołaskiego po promieniu koła do śpiewanej podczas tańca przyśpiewki: Kiek se chodził do skoły, krokami w rytmie ósemkowym odstawianymi i dostawianymi po 4 + przytup + 6 krokami przewijanie się pod rękami uniesionymi w górę. W Łapszach Niżnych Wałaski Ołaski opisany w publikacji Wesele Spiskie, s. 126-127 i w Leksykonie – Taniec w polskiej tradycji, s. 274(2), a także przek. Ludmiła Kowalczyk oraz zapis A. Szurmiak-Boguckiej – zbiory własne – tańczony jest do mel. przyśpiewki Koło dómu, koło dómu, koło tego okiynka gdy 6 par ustawionych jest na obwodzie koła, wtedy tańczą po jego promieniach, a jeśli w 2 szeregach wtedy pary po trzy mijają się ze sobą. Kroki odstawiane i dostawiane są w rytmie ćwierć nut, a kroki podczas przewijania się pod rękami w rytmie ósemkowym. W innych miejscowościach Spisza podczas badań terenowych, nie potwierdzono występowania Ołaskiego, dlatego nie powinno się go przenosić na inne części Spisza.

MADZIARSKI (4)Autorka Leksykonu – Taniec w polskiej tradycji – pisze na s. 43 „Czardasz tańczony na obszarze całego Spisza o wspólnych cechach muzycznych i ruchowych z in. tanecznymi formami czardaszowymi. Metrum 4/4, tempo umiarkowane, w cz. II szybkie” Tancerze przed tańcem śpiewają przyśpiewkę: Siedzym jo se tam od rana, w maickaf, w maickaf, cekom jo se na swojego Janicka, Janicka, nie bedym jo tu na ciebie cekała, cekała, bo by mie tu corno nocka zastała, zastała. Podczas badań w terenie nigdzie nie potwierdziła się wiedza na temat tańca pod nazwą Madziarski. Jedynie w Dursztynie na taśmie Video z 1992 roku zarejestrowano, zawołanie Madziarskiego!, po którym 4 chłopców oklepywało kolana, uda, cholewy, z klaskaniem w dłonie, co jest ewidentnym naśladownictwem tego typu tańca słowacko-węgierskiego. W latach 70 XX w. taniec Madziarski pokazał Jan Sowa ur. w 1920 r. - jak sam mówił – podczas II wojny światowej służył w wojsku z Madziarami i od nich nauczył się tak tańczyć i tak go też nazwał. Jan Sowa z Eleonorą Karkoszką mając wówczas po 66 lat, zaprezentowali Madziarskiego na III Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie w 1984, co zostało zarejestrowane na taśmie Video i na Spiskiej Zimie w 1989. Tańczono go tylko w Łapszach Niżnych dokąd żył J. Sowa. Potem przestał być powtarzany i przeszedł w niepamięć. Szczegółowy opis sporządzony został na podstawie taśm Video i zapisany w publikacji Tańce Polskiego Spisza, s. 96-103.

CHODZONY  taniec nie posiadający cech tańców góralskich i nie spotykany wśród innych grup góralskich. Na jego powstanie, ukształtowanie i „zadomowienie” się na Spiszu miały wpływy w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej ościenne grupy regionalne, taniec towarzyski i moda – co widać po przebiegu i rysunku przestrzennym tańca oraz w dobrze melodii, do których jest tańczony. Chodzony (spiski) tańczony jest tylko Łapszach Niżnych, Niedzicy i Czarnej Górze. W innych wsiach Spisza nie występował i nie powinien być wprowadzany przez inne zespoły reg. W Łapszach Niżnych tańczą do melodii czardaszowej Malorz z przyśpiewką śpiewaną przez dziewczęta przed tańcem, o metrum 4/4, w tempie marszowym. Pary ustawione na obwodzie koła, zwróceni w parze przodem do siebie, w ujęciu w pasie, tańczą pół obrotu w miejscu, po czym chłopcy idą w II, a dziewczęta w I kierunku, podając sobie raz prawą, raz lewą rękę, mijając się z następnymi partnerami co 2 kroki. Po dojściu do swoich par idą w I kier. para za parą, a dziewczęta co 4 kroki wyk. obrót w tył za prawą ręką do następnego tancerza. Kończą podwójnym przytupem. W Niedzicy tańczą także do mel. czardaszowej z przyśpiewką Mamo moja, namowioł mnie cygon, mamo moja, powiydz co robić mom, nie po tof cie dziywce wychowała, zeby jo cie za cygana dała. W 1 cz. tańca w ujęciu otwartym pary idą po obwodzie koła lub po 4 kroki do środka koła i 4 kroki na zewnątrz. W 2 cz. w ujęciu zamkniętym, każda para tańczy w miejscu, obrotami w prawo i w lewo wokół wspólnej osi, zwykłymi krokami z nogi na nogę. W Czarnej Górze do mel. z przyśpie wką Ej, Janicku, siwy włos, cymuś do mnie nie prziloz,ej, cy się mamy bois, ej, cy o mnie nie stois. Metrum 2/4, tempo marszowe. Pary w ujęciu za wewnętrzne ręce wysunięte w przód, idą w rytmie ćwierćnut po obwodzie koła w I i II kierunku. Przechodzą pod tzw. „mostem” + każda para tańczy w miejscu w uj. za obie ręce lub łączą się w małe kółka po 2 pary lub tworzą dwa koła współrzędne tańczące w przeciwnych kierunkach.

 

ZBÓJNICKI  Bezpośrednie graniczenie Jurgowa z Bukowiną Tatrzańską i administracyjna przynależność do tej gminy sprawiło, że Spiszacy z Jurgowa przejęli od górali ten taniec i tańczą zbójnickiego w podobny sposób, jak górale Podhalańscy i tyko oni mogą go wykonywać.

 

GÓRALSKI W wywiadach terenowych tylko w Jurgowie, Czarnej Górze, Rzepiskach i Łapszach Wyżnych informatorzy potwierdzali, że w latach 40-50 XX wieku – jak mówiono – tańczyło się po góralsku, na potańcówkach i  weselach które były po spisku i po góralsku. Popisywali się chłopcy tańcząc krzesane po dwa, po cztery, ozwodne, obroty dziewczyny pod ręką chłopca i zwyrtane w parze.

 

Michalina Wojtas