s
Unia Europejska
Pogórzanie

Pogórzanie

Tańce Pogórzan cz. 2

TAŃCE NAD RZEKĄ BIAŁĄ
Obejmują wsie: Lipnica Wielka z przysiółkami, Bukowiec, Jasienna, Trzycierz, Korzenna, Wojnarowa, Siołkowa, Krużlowa. Jest to region przejściowy pomiędzy Lachami Sądeckimi a Pogórzanami Gorlicko-Jasielskimi, stąd obserwujemy wpływy tych ościennych regionów na kulturę życia codziennego jak i tańce. Zapisanych zostało dziesięć tańców, z których osiem to tańce pojedynczych par wykonywanych przeważnie w rozproszeniu po izbie, przeplatane śpiewem. Cechuje je wyjątkowa godność. Tańczone są w postawie wyprostowanej, swobodnie, zwinnie, lekko i prawie zawsze na całych stopach.
Tańce zbiorowe - typu chodzonego
WOKÓŁKA
Jest to taniec związany z obrzędowością. Rozpoczyna jedna para, po czym następne pary dołączają do wspólnego „pochodu". W metrum dwudzielnym, tempie umiarkowanym parami przemieszczają się w pierwszym kierunku tańca krokami chodu, w rytmie ćwierćnut po obwodzie koła. Stawiając dwa małe kroki i ćwierć obrotu ze zwrotem do siebie, z równoczesnym krokiem w bok zewnętrznymi nogami i małym skłonem głowy. Gdy Tancerze obejdą krąg wszystkie pary ustawiają się przodem do środka koła i w tym ustawieniu śpiewają pierwszą zwrotkę, bez wtóru muzyki. Następnie tworzą koło trzymając się za ręce. Po każdym fragmencie tańca zatrzymują się i śpiewają kolejne zwrotki pieśni. Ustawienie - para za parą na obwodzie koła stoją obok siebie, przodem w pierwszym kierunku tańca, wspólne koło.
Ujęcia rąk:
• otwarte, wewnętrzne ręce złączone dłońmi, od łokci uniesione w górę, wolne ręce opuszczone w dół,
• zamknięte - obie ręce złączone, tworzą małe kółko,
• obie ręce podane we wspólnym kole. 
KRZYŻOK
Autorka Lidia Michalikowa w publikacji Folklor górali i pogórzan ziemi sądeckiej pisze: „...krzyżok - którego forma jest powszechnie znana i mocno zakorzeniona w tradycji. Przebieg tańca jest zgodny z najstarszymi wzorami, jakie pozostały w pamięci informatorów" . 
Taniec ten jest tańczony w metrum parzystym, tempo umiarkowane w pierwszej części tańca, w drugiej części tempo szybkie. Uczestniczą w tym tańcu cztery pary, ustawione na rogach kwadratu, twarzą do środka. W pierwszej części wykonują kroki chodu w rytmie ćwierćnut, w drugiej części płaski bieg w rytmie ósemek. Przechodzą po liniach przekątnych zmieniając miejsca, wiążą krzyżyki, koło, krążą parami na rogach kwadratu. Taniec nie ma przyśpiewki. Pary tańczą w trzymaniu za ręce wewnętrzne opuszczone w dół, tworzące bramki - ręce wewnętrzne uniesione w górę, wykonują haczyk - połączenie prawych lub lewych rąk, silnie zgiętych w łokciach, łączenie obu rąk we wspólnym kole.
Tańce z wirowaniem po kole - pojedynczych par
SZTAJEREK
Metrum parzyste, tempo umiarkowane, nie ma tradycyjnej przyśpiewki, ale Tancerz zamawiający taniec może zaśpiewać dowolną, a potem do muzyki zawołać by mu zagrali sztajerka. Para zwrócona przodem do siebie, staje na linii obwodu koła, tancerz przodem, tancerka tyłem do pierwszego kierunku tańca. Ujęcie rąk zamknięte; ręce kierunkowe złączone dłońmi, często dowolnie zmieniane ich położenie podczas tańca. Charakterystycznymi cechami sztajerka są powtarzający się krok „kołysany" z częścią obrotu, raz w prawo, raz w lewo i wirowanie pary po obwodzie koła, krokami z nogi na nogę w rytmie ćwierćnut. Pod koniec melodii "na dwa" wykonanie przytupu, "na trzy" wstrzymanie ruchu. Powtórzenie melodii, pary tańczą obroty w lewo nie zmieniając kierunku tańca. Na trzecią część melodii krokami z nogi na nogę w obrotach, po dwie pary, po obwodzie koła pary okrążają się wzajemnie w jednym i drugim kierunku. Taniec wykończają podwójnym przytupem, na trzeci wytrzymanie ruchu. Każda część melodii powtarzana dwukrotnie.
NASO POLKA
Metrum dwudzielne. Taniec składa się z dwóch części. Pierwsza część tańca tempo wolniejsze, druga część tańca tempo szybkie. Taniec tańczony na obwodzie koła. W pierwszej części tańca trzymanie zamknięte, złączone ręce kierunkowe, lekko zgięte, uniesione w bok i opuszczone w dół. Tancerze w parze tańczą takimi samymi krokami, zaczynając zawsze z przeciwstawnej nogi. W rytmie ćwierćnut wykonują dwa przytupy, sylwetka pochylona w kierunku tańca. Następnie cztery kroki cwału z przesunięciem się po obwodzie koła, na czwarty takt zeskok. Przy powtórzeniu melodii Tancerze wykonują dwa przytupy. Tancerz rozpoczyna prawa nogą, ręce złączone, opuszczone w dół. Wykonanie pełnego obrotu w prawo sześcioma krokami z nogi na nogę w rytmie ósemkowym. Tancerze powtarzają wszystkie kroki w taki sam sposób. W drugiej części trzymanie okrągłe. Para tańczy skocznym krokiem, z odrzucaniem wolnej nogi w tył, zgiętej w kolanie, obrotami w prawo w miejscu, na ósmy takt dwa akcentowane kroki i zmiana obrotów na przeciwny kierunek w lewo. Na koniec melodii dwa akcentowane kroki kończą taniec.
POLKA STAREJ BABY
Metrum dwudzielne. Melodia i taniec mają dwie części. Tempo w pierwszej część tańca umiarkowane, w drugiej część szybkie. W pierwszej części tańca pary taneczne ustawiają się na obwodzie koła przodem do pierwszego kierunku tańca, w ujęciu rąk zamkniętym. Wykonują cztery kroki chodzone w przód i na każdy "raz" w takcie, krok jest akcentowany z obrotami w miejscu. Druga część tańca wykonywana wirowo, po obwodzie koła w pierwszym kierunku tańca z przeskokiem i zmianą obrotów. Tancerze powtarzają wszystkie kroki. Kończą taniec podwójnym przytupem.
POLKA SMYKANO
Polka tańczona w metrum parzystym, tempie szybkim. Para zwrócona przodem do siebie, ujęcie rąk zamknięte, złączone dłońmi, opuszczone w dół lub zgięte w łokciach, uniesione na linii barków. Tańczona z wielkim impetem w prawo i w lewo w miejscu lub po linii małego koła, przesuwając się w pierwszym kierunku tańca. Dobierają sobie jeden z dwóch kroków występujących w tym tańcu. Krok pierwszy z nogi na nogę w obrocie. Tańczący w każdym takcie wykonują jeden pełny obrót w prawo lub w lewo w taki sam sposób. Przed zmiana strony obrotów Tancerze zatrzymują się gwałtownie hamując rozpęd. Niektórzy Tancerze wykonują krok akcentowany. Drugi krok polki w obrocie. Para tańczy krokiem polki w rytmie ósemki, ćwierćnuty, bardzo drobnymi krokami, płasko stawiając stopy w obrotach w prawo i na zmianę w lewo w miejscu lub nieznacznie przesuwając po linii koła w pierwszym kierunku tańca. Sprawniejsi Tancerze często tańczyli zmieniając kroki taneczne z pierwszego kroku na drugi krok taneczny.
POLKA Z PRZYŚPIEWKAMI
Polka grana w metrum dwudzielnym, tempie szybkim. Para staje w dowolnym miejscu pomieszczenia zwrócona do siebie. Przed rozpoczęciem tańca Tancerz lub Tancerka unosi do góry rękę dając znak muzyce, by przestała grać, bo on lub ona chce śpiewać. Trzymanie zamknięte, kierunkowe ręce złączone dłońmi, zgięte w łokciach unoszą w bok, lub złączone dłonie opierają z tyłu poniżej pasa. Taniec jest przeplatany przyśpiewkami Tancerzy bez towarzyszenia muzyki. Często przyśpiewki maja charakter dialogu pomiędzy tancerkami a tancerzami. Tancerze w parze tańczą polkę takimi samymi krokami, na ugiętych kolanach, drobnymi krokami, stawiając płasko stopy na podłodze. Zmianę kierunku obrotu wykonują przez pojedynczy lub podwójny przytup.
POLKA Z JEDNEJ NOGI 
tancerz podchodzi do muzyki i śpiewa z partnerką w ujęciu otwartym "Poli sie, kurzy sie, chodźcie ratować! Nie pode, nie pode, wole tańcować." Po przyśpiewce - zawołanie: Grać! i taniec, który ma tylko jeden krok taneczny, metrum parzyste i tempo szybkie. Ustawienie pary podczas tańca przodem do siebie, ujecie rak zamknięte, okrągłe. Taniec tańczony jednakowymi krokami, przeważnie w miejscu, wirowanie cały czas w prawo. Tancerz wykonuje podskok na prawej nodze z równoczesnym odbiciem i zamachem lewej nogi w przód i postawienie lewej nogi od piety na całą stopę z częścią obrotu. Ugięcie prawej nogi w kolanie i przeniesienie ciężaru ciała z częścią obrotu w prawo. Powtórzenie całej sekwencji tańca. Polkę tańczy się cały czas odbijając się z jednej nogi (prawej), co jest charakterystyczne dla tego tańca. 
POLKA W LEWO
Metrum parzyste, tempo szybkie. Ujęcie rąk zamknięte - złączone dłońmi ręce kierunkowe, tancerz opiera na swoim lewym biodrze. Tancerze ustawiają się na obwodzie koła, Tancerz przodem, Tancerka tyłem do pierwszego kierunku tańca - pod słońce. Charakterystyczną cechą polki w lewo jest odmienny rytm kroku tanecznego: ćwierćnuta i dwie ósemki. Tańczy się ją wirowo tylko w lewo, różnymi krokami przez Tancerzy, przemieszczając się po linii koła pod słońce.
WOLNY WALC
Metrum trójdzielne, tempo umiarkowane. Melodia składa się z dwóch części. Ustawienie pary w pierwszej części tańca - Tancerz stoi przodem, a Tancerka tyłem do środka koła. Trzymanie okrągłe, nawzajem kładą dłonie na rękach współpartnera, tuż za łokciami. Tancerze w parze tańczą takimi samymi krokami. Śpiewając para tańczy krokami chodu w rytmie ćwierćnut, krąży w miejscu w pierwszym kierunku, rozpoczynają oboje prawymi nogami. Przy powtórzeniu melodii śpiewając para krąży w drugim kierunku - lewe nogi. Śpiewając drugą część przyśpiewek para wykonuje dwa okrążenia w pierwszym kierunku wokół własnej osi i powtarzając, w drugim kierunku. W drugiej części melodii Tancerz staje przodem, Tancerka tyłem do pierwszego kierunku tańca. Ujęcie rąk zamknięte, złączone dłońmi ręce kierunkowe, Tancerz opiera poniżej swojego lewego barku. Tancerze tańczą wirowo walca bez śpiewu, obrotami w prawo to w lewo, w dowolnym miejscu. Każda para dowolnie zmienia kierunek obrotów. Druga część zwrotki tańczą tak samo jak w pierwszej części tańca, w drugiej kończą wirowo walca po całej sali.

Stefania, Bogumiła Kowalska

Bibliografia:
1.    Praca zbiorowa pod redakcją Henryka Kusia - TAŃCE I PIEŚNI POGÓRZAN, Stowarzyszenie Gryf, Bobowa 2014.
2.    Lidia Michalikowa - FOLKLOR GÓRALI I POGÓRZAN ZIEMI SĄDECKIEJ, COMUK Warszawa 1990.
3.    Alicja Haszczak - FOLKLOR TANECZNY ZIEMI RZESZOWSKIEJ, COMUK, Warszawa 1989.

UWAGA:
1.    Szczegółowy opis tańców, nuty i przyśpiewki są zawarte w książce TAŃCE I PIEŚNI POGÓRZAN - praca zbiorowa pod redakcją Henryka Kusia, Bobowa 2014.